انسانها همواره دوست دارند که دربارۀ ابعاد مختلف رفتار، افکار و هیجاناتشان بیشتر بدانند. به نظر میرسد تأملات فلسفی، تلاشهایی مثل جمجمهشناسی روانی یا فرنولوژی و حتی شکلگیری روانشناسی علمی با کارهای ویلهلم وونت و زیگموند فروید ـحداقل تا حدیـ برای نظریهپردازی و شناخت ابعاد شخصیت انسان بوده است. در نتیجۀ پیشرفت در علم روانشناسی، گرایشها و رویکردهای مختلفی سربرآوردهاند که یکی از آنها، روانسنجی است: حوزهای که توانسته برای سنجش سازههای گوناگون روانشناختی، روشهایی معتبر ارائه دهد و به ارزیابیهای بالینی هم کمک شایانی کند.
اَشکال متفاوت تست تایپ شخصیت، حاصل دستاوردهای مطالعات گستردۀ روانشناسی در حیطۀ نظریات شخصیت، آسیبشناسی روانی، روانشناسی تحولی و روانسنجی هستند. سازندگان این آزمونها تلاش کردهاند تا شخصیت را با دیدگاهها و نظریههای مختلفی مورد بررسی قرار داده و ابعاد آن را در افراد گوناگون بسنجند. انواع این تستها برای راهنماییهای شغلی و تحصیلی، استخدام، مشاورههای ازدواج و مقاصد بالینی و درمانی، مورد استفاده قرار میگیرند. البته در راستای علاقۀ بشر به شناختن شخصیت خود، همواره عموم افراد اشتیاق خاصی برای پاسخ دادن به آزمونهای شخصیت نشان میدهند.
در این نوشتار، قصد دارم تا ضمن ارائۀ تعریفی از شخصیت، بهطور خلاصه، چند تست تایپ شخصیت دقیق و معروف را، که در قیاس با بقیه اعتبار بیشتری دارند و بهطور گستردهای مورد استفاده قرار گرفتهاند، معرفی کنم. پس در نوشتار معرفی تست های تایپ شخصیت با مانگ همراه باشید.
بخش های نوشتار
شخصیت دقیقاً چیست؟
تا به حال تعاریف متعددی از شخصیت ارائه شده است. به طور کلی، شخصیت ترجمۀ کلمۀ personality است که از واژه لاتین persona گرفته شده است. پرسونا، با معنای لغوی نقاب، یکی از مفاهیم کلیدی در روانشناسی یونگ بوده و به معنای نقابی است که ما در تعامل با محیط و افراد پیرامونمان به چهره میزنیم. پس شخصیت در این دیدگاه، آن برداشتی است که دیگران از ما دارند و آن چیزی است که ما از خودمان به اجتماع نشان میدهیم؛ البته نباید این تعریف از شخصیت را با دورویی اشتباه بگیریم، بلکه باید به یاد داشته باشیم که این موضوع اصلاً به امری ناپسند و نامطلوب یا نابهنجاری اشاره ندارد.
در تعریفی دیگر از شخصیت که امروزه رایج است، ویژگیهای پایدار و ثابت و خصیصههای منحصربهفرد، دو مؤلفۀ اصلی هستند. در واقع، شخصیت به این صورت تعریف می شود: ابعاد منحصربهفرد و نسبتاً پایدار درونی و بیرونی از سرشت فرد که در موقعیتهای مختلف بر رفتار او اثر میگذارند. میتوان گفت هر چیزی که به دنبال «من…» میگوییم، به نوعی به شخصیت ما مربوط میشود و بر اساس این تعریف، شخصیت عاملی است که رفتار ما را برای دیگران قابل پیشبینی میکند.
انواع تست تایپ شخصیت
مطابق با همین تعریف از شخصیت، انواع تست تایپ شخصیت طراحی شده و مورد استفاده قرار گرفتهاند که هر یک، با مفاهیم مختلفی، تایپهای شخصیتی گوناگونی را معرفی میکنند. در ادامه، مروری خواهیم داشت بر چند تست تایپ شخصیت.
تست تایپ شخصیت نئو یا پنج بزرگ (big 5): تست شخصیت شناسی در پنج بُعد
تدوین پرسشنامۀ شخصیت نئو در دهۀ 1970 میلادی توسط پاول کاستا (Paul Costa) و رابرت مک کری (Robert McCrae) آغاز شد. این دو روانشناس با بررسی تغییرات شخصیتی در طول گسترۀ زندگی، توانستند پنج بعد شخصیت را مفهومسازی کرده و یکی از معروفترین تستهای تایپ شخصیت را ایجاد کنند.
ممکن است بپرسید کلمه نئو به چه معناست. نئو (NEO) در واقع، سرواژۀ سه بعد شخصیتی است که این پرسشنامه آنها میسنجد: N (Neuroticism) یا روانرنجورخویی، E (Extraversion) یا برونگرایی و O (Openness) یا گشودگی. اگر دو بعد دیگر را نیز به این سرواژه اضافه کنیم، به اقیانوس یا OCEAN تبدیل می شود! C (Conscientiousness) یا وظیفهشناسی و A (Agreeableness) یا توافقپذیری دو بعد دیگر شخصیت را نشان میدهند.
در اینجا، نگاهی مختصر به هر یک از این ابعاد شخصیتی می اندازیم:
برونگرایی
این بعد شخصیتی، در واقع، نحوۀ تعامل ما با دیگران را مشخص کرده و تعیین میکند که تا چه حد بهدنبال برانگیختگی از جانب دیگران هستیم. این ویژگی را میتوان روی طیفی از درونگرایی تا برونگرایی در نظر گرفت؛ هر چند قبلتر تصور میشد ـو همین حالا هم باور رایجی استـ که هرچه میزان برونگرایی بیشتر باشد، فرد از سلامت روان بیشتری برخوردار است؛ اما واقعیت این است که درونگرایی هم یک تایپ شخصیتی کاملاً بهنجار است.
شش جنبۀ برونگرایی شامل این موارد است:
- صمیمیت؛
- اجتماعی بودن؛
- قاطعیت؛
- فعالیت زیاد؛
- بهدنبال هیجان بودن؛
- شدت هیجانات مثبت؛
گشودگی در برابر تجربه
این بعد شخصیتی، تعیین میکند که چقدر در برابر جهان پیرامون خود و تجربۀ چیزهای جدید گشوده هستیم. اگر در این بعد نمرۀ بالایی دریافت کنید، ماجراجو هستید و از تجارب مختلف لذت خواهید برد؛ در عین حال، ممکن است گاهی رفتارهایی غیرقابل پیشبینی از شما سر بزند. نمرۀ پایین میزان گشودگی، در افراد بسیار محافظهکار اما قابل اعتماد دیده میشود.
شش جنبهای که گشودگی در برابر تجربه، در آنها نمود مییابد، عبارتاند از:
- خیالپردازی؛
- زیباییشناسی؛
- احساسات؛
- اعمال؛
- ایدهها؛
- ارزشها؛
وظیفهشناسی
در این تست تایپ شخصیت، وظیفهشناسی بهصورت میزان قابل اتکا بودن و نظموترتیب داشتن تعریف میشود و توانایی افراد در کنترل تکانههایشان را نیز میسنجد. فردی که بسیار وظیفهشناس است، سختکوش، منظم و کارآمد است، اما میتواند خودرأی و انعطافناپذیر هم باشد. در مقابل، اگر در این بعد، نمرۀ پایینی بگیرید، احتمالاً فردی راحت و منعطف هستید، اما ممکن است در کنترل تکانههایتان ضعیف بوده و در بیشتر مواقع نظم را رعایت نکنید.
وظیفهشناسی هم شش بعد دارد که این موارد هستند:
- صلاحیت؛
- نظموترتیب؛
- مسئولیتپذیری؛
- انگیزۀ پیشرفت؛
- خویشتنداری؛
- چارهجویی؛
توافقپذیری
تست تایپ شخصیت نئو، بعدی دیگر از شخصیت را میسنجد که توصیفکنندۀ چگونگی برخورد و رفتار ما با دیگران است؛ این بعد، توافقپذیری نام گرفته است. بهطور معمول، افرادی که توافقپذیری پایینی دارند، افراد خوشایندی برای معاشرت نیستند و در حالت افراطی ممکن است حتی متخاصم و پرخاشگر نیز باشند. درست است که نمرۀ بالاتر توافقپذیری امری مطلوب است، اما این حالت هم در حد افراط میتواند به انفعال بیش از حد منجر شده یا باعث شود افراد اجازه دهند که دیگران از اعتماد آنها سوءاستفاده کنند.
شش جنبه از توافقپذیری شامل این موارد است:
- اعتماد؛
- سادگی؛
- نوعدوستی؛
- همکاری؛
- تواضع؛
- ملایمت؛
روانرنجورخویی
روانرنجورخویی در این تست تایپ شخصیت، بیانگر اختلال روانی نیست، بلکه صفتی شخصیتی است که تعیین میکند افراد چقدر بهلحاظ هیجانی متعادل هستند و تا چه حد تحتتأثیر استرس قرار میگیرند. البته در پژوهشهای مختلف تأیید شده است که نمرۀ بالاتر روانرنجورخویی، به معنی استعداد بیشتر در ابتلا به اختلالات روانی است.
این صفت، در طیفی از باثبات تا روانرنجور تعریف میشود و این شش جنبه را دربر میگیرد:
- اضطراب؛
- خشم/خصومت؛
- افسردگی؛
- نگرانی دربارۀ چگونه ظاهر شدن در جمع؛
- تکانشگری؛
- آسیبپذیری در برابر استرس؛
استفاده از تست تایپ شخصیت نئو
تست تایپ شخصیت نئو، نسخههای متفاوتی دارد. نسخۀ بلند و پیشرفتۀ آن دارای 240 سوال، و فرم کوتاه آن دارای60 سوال است که بهصورت درجهبندیشده از «کاملاً مخالفم» تا «کاملاً موافقم» به آنها پاسخ داده میشود. در حال حاضر، این پرسشنامه بهطور ویژه بهعنوان ابزاری برای استخدام و ارزیابی کارمندان مورد استفاده قرار میگیرد. شما هم میتوانید از طریق این لینک، تایپ شخصیتی خود را بهطور رایگان با پرسشنامۀ نئو بسنجید.
تست تایپ شخصیت مایرز-بریگز یا MBTI: تست شخصیت شناسی برگرفته از مفاهیم یونگی
روانکاو معروف، کارل یونگ، در دهۀ 1920 میلادی، نظریۀ تایپ شخصیتی را معرفی کرد. ایزابل بریگز مایرز (Isabel Briggs Myers) و مادرش، کاترین بریگز (Katharine Briggs) در دهههای 1940 و 1950 تحقیقاتی را انجام دادند و با هدف کاربرد مفاهیم یونگی در زندگی روزمره، تست تایپ شخصیت مایرزـبریگز را ساختند.
پرسشنامۀ MBTI، چهار مفهوم شخصیتی را در نظر میگیرد که افراد با توجه به نمراتی که کسب میکنند، در یکی از دو بعد هر مفهوم قرار میگیرند؛ بهطوری که در نهایت، 16 تایپ شخصیتی از این پرسشنامه به دست میآید و از کنار هم قرار دادن اولین حروف ابعاد بهدستآمده، تایپ شخصیتی فرد حاصل میشود، مثل INFJ. در ادامه با این چهار مفهوم بیشتر آشنا میشویم.
برونگراییـدرونگرایی: جهان موردعلاقۀ افراد
درست مانند تست تایپ شخصیت نئو، اولین جنبۀ شخصیتی این تست شخصیت شناسی هم به میزان برونگرایی و درونگرایی مربوط میشود، اینکه افراد چقدر ترجیح میدهند بر جهان بیرون یا درونیشان تمرکز کنند و از تعامل با کدام جهان، انرژی بیشتری به دست میآورند. اگر فرد در بعد برونگرایی قرار بگیرد، حرف E (Extraversion) و در صورت درونگرا بودن I (Introversion) به او تعلق میگیرد.
حسیـشهودی: شیوۀ دریافت اطلاعات
اگر شما اطلاعات را به همان شکل خام خودشان از محیط میپذیرید، در بعد حسی قرار گرفته و حرف S (Sensing) در تایپ شخصیتی شما قرار خواهد گرفت. در مقابل، اگر بعد از دریافت اطلاعات، شروع به تعبیر و تفسیر کردن و اضافه کردن معانی شخصی خود به آنها میکنید، میتوان شما را در نوع شهودی با حرفN (iNtuition) قرار داد. برای مثال، یک فرد حسی ترجیح میدهد کتابهای واقعگرایانه و همراه با توصیههای عملی بخواند، در حالی که فرد شهودی احتمالاً به داستانها انتزاعی و با پایان باز علاقه دارد تا بتواند برداشتهای ذهنی خودش را هم در داستانها دخالت دهد.
متفکرـاحساسی: نوع تصمیمگیری
این جنبه بهطور خاص به تعامل با دیگران و فرایند تصمیمگیری در ارتباط با محیط اجتماعی مربوط میشود. اگر هنگام تصمیمگیری، در وهلۀ اول، عقل و منطق و انسجام را مد نظر قرار میدهید، از نوع متفکر هستید و حرف T (Thinking) نشانگر شما خواهد بود و اگر مهمترین موضوع برای شما توجه به احساسات و شرایط افراد است، فردی احساسی در نظر گرفته می شوید و حرف F (Feeling) نشاندهندۀ شما است.
قضاوتیـادراکی: ساختار ترجیحی برای جهان پیرامون
آخرین مفهوم این تست تایپ شخصیت، مشخص میکند که وقتی افراد در حال مقابله با مسائل جهان پیرامون هستند، چه ساختاری و چارچوبهایی را ترجیح میدهند. در صورتی که ترجیح دهند همه چیز شستهورفته و چارچوببندیشده به آنها ارائه شود، فردی قضاوتی بوده و اگر در مقابل هر نوع ایده و اطلاعات جدید، گشوده باشند و از آن استقبال کنند، ادراکی خواهند بود. این مفهوم تا حدی مشابه جنبۀ گشودگی در برابر تجربه، در تست نئو است.
تایپ قضاوتی با J (Judging) و تایپ ادراکی با P (Perceiving) مشخص میشوند. مثلاً فرد قضاوتی احتمالاً به مشاغلی مانند حسابداری، کار در اداره یا مدیریت علاقه دارد که روتینهای مشخصی را شامل میشوند. از طرف دیگر، فرد ادراکی بهدنبال مشاغلی با تجربههای جدید است، مانند مشاغل هنری یا مددکاری اجتماعی.
بدین ترتیب، برای مثال، اگر فردی در این تست تایپ شخصیت، فردی برونگرا، حسی، احساسی و ادراکی باشد، کد تایپ شخصیتی او ESFP به دست میآید.
نسخۀ اصلی MBTI شامل 93 آیتم است که برای هر کدام باید جملهای را که بهتر از همه، شما را توصیف میکند، انتخاب کنید. این تست برای مقاصد مختلفی از جمله: افزایش خودآگاهی، کمک به مشاغل و راهنماییهای شغلی، حل تعارض، بهبود ارتباطات و تصمیمگیری مورد استفاده قرار میگیرد. شما هم میتوانید از طریق این لینک به این تست پاسخ دهید و تایپ شخصیتی خود را به دست آورید.
جمعبندی شخصیتشناسی
در پایان این نوشتار، لازم است چند نکته را یادآوری کنم: 1) بهترین حالت استفاده از پرسشنامههای روانشناختی زمانی است که درمانگر یا روانسنج معتبری آنها را توصیه و نتایجشان را هم بهدقت تفسیر کند؛ 2) نتایج این تستها هرگز ثابت یا صددرصدی نیستند؛ همواره درصدی از خطا در این نتایج محتمل است و البته که ابعاد مختلف شخصیت همۀ ما در گسترۀ زندگی و شرایط مختلف، قابل تغییرند؛ 3) مهمتر از همه اینکه به یاد داشته باشید که هدف تست تایپ شخصیت مشخص کردن تفاوتهای فردی، احترام به آنها و کشف و به کار بستن بهترین راهکارها برای انسانهاست. هیچ یک از این تایپهای شخصیتی بر دیگری برتری ندارد.
البته دو تست تایپ شخصیت دیگر هم در دسترس هستند که از مفاهیمی اندکی متفاوت از آنچه در این نوشتار آمد، استفاده میکنند: پرسشنامۀ شخصیت آیزنک و سیاهۀ شخصیتی چندوجهی مینهسوتا یا MMPI، که قرار است در نوشتارهای آیندهام به آنها بپردازم. بنابراین… این داستان ادامه دارد… 🙂