هرکدام از متخصصان حرفه بهداشت روان، به عنوان یک مشاور، روانشناس و مددکار، در معرض عمیق ترین و گاهی تاریک ترین اسرار زندگی افراد قرار دارند. یکایک این افراد، حامل داستان های زندگی خود هستند. کسانی که فقط یک بدن و جسم متحرک نیستند؛ بلکه کسانی هستند که روح و روانشان، چیزهای زیادی را پشت سر گذاشته تا به کسی که اکنون می بینیم تبدیل شود. این موارد، باعث ایجاد فرسودگی شغلی روانشناسان و فرسودگی شغلی مشاوران می شود.
بخش های نوشتار
فرسودگی شغلی روانشناسان و مشاوران
روانشناسان، مشاوران و متخصصین سلامت روان هم انسان هستند نه ماشین؛ آن ها همانند همه کسانی که به اتاق درمان مراجعه می کنند و درصدد بهبود خود و روابطشان هستند، نیازمند این خدمات می باشند. با توجه به اینکه این متخصصان، این چنین روزانه در معرض انواع داستان ها و اطلاعات قرار می گیرند، ناگفته نماند که اگر به درستی از خودشان مراقبت نکنند، مستعد ابتلا به بسیاری از مشکلات سلامتی همچون فرسودگی شغلی، خستگی، مشکلات قلبی، افسردگی و افکار خودکشی، سیستم ایمنی ضعیف، سردرد، مشکلات معده، و سایر مشکلات مرتبط با استرس، هستند.
این موضوع را می توان به این شکل هم مطرح کرد که سطح سلامت روان متخصصان، با سطح سلامت روان مراجعانشان نیز رابطه دارد؛ اگر یک روانشناس یا مشاور از سطح سلامت روان مطلوبی برخوردار نباشد، به دلیل کمبودات و ضعف هایی که در خلال این مشکل با آن روبه رو می شود، می تواند به طور مستقیم بر سلامت روان مراجعینش تاثیر داشته باشد.
زمانی که کارآیی متخصص از سطح مطلوب خود پایین تر باشد، کیفیت درمان و کیفیت رابطه متخصص با مراجع نیز بهینه نخواهد بود. اگر به خود اهمیت ندهیم، نمی توانیم انتظار داشته باشیم که توانایی مراقبت از مراجعان خود را داشته باشیم. خستگی و مراقبت نکردن از خود می تواند منجر به آسیب ناخواسته به کسانی شود که به دنبال کمک ما هستند.
فرسودگی شغلی چیست؟
بسیاری از ما می توانیم هر از گاهی با احساس استرس در مورد برخی از جنبههای شغل خود ارتباط برقرار کنیم؛ اما چه اتفاقی می افتد وقتی که همیشه در محل کار، احساس استرس می کنیم؟
فرسودگی شغلی نتیجه استرس شغلی درازمدت است که شامل خستگی ذهنی، عاطفی یا فیزیکی می شود که اغلب با احساس ناامیدی شدید همراه است. فرسودگی شغلی یک شبه اتفاق نمی افتد، بلکه یک فرآیند تدریجی است که با استرس مزمن شروع می شود و در طول زمان تکامل می یابد. علائم اولیه فرسودگی شغلی ممکن است نامحسوس باشند؛ اما در طول زمان بدتر خواهند شد، مگر اینکه درباره آن ها اقدامات اصلاحی انجام شود.
حرفه روانشناسی و مشاوره نیز مانند هر حرفه و شغل دیگری، از این قاعده جدا نیست؛ حتی گاهی مشاهده می شود که میزان فرسودگی شغلی روانشناسان و فرسودگی شغلی مشاوران، از دیگر شغل ها نیز بیشتر است. تصور کنید هرروز در معرض داستان ها و اتفاقاتی قرار می گیریم که طبعا اکثرشان دردآور و آزارنده هستند. چیزهایی که بار سنگینی را بر دوش یک متخصص می گذارد تا مراجعش را در مسیر درست و هموارتری قرار دهد.
نشانه های فرسودگی شغلی روانشناسان
موارد زیر ممکن است در شناخت نشانه های فرسودگی شغلی روانشناسان و فرسودگی شغلی مشاوران کمک کننده باشند:
- اجتناب کردن از مراجعان
- پایان دادن به جلسات و تسلیم شدن؛ زیرا متخصص نسبت به مسیر درمان مطمئن نیست
- دیر رسیدن و از دست دادن قرار های ملاقات
- داشتن دیدگاه های قضاوت کننده درباره مراجعان
- از دست دادن اخلاق حرفه ای (ترک مراجعین، پایان دادن به جلسات و درمان، داشتن تعاملات خارج از اتاق درمان با مراجعین، عدم صرف زمان برای ارجاع مناسب و…)
- پایان دادن و ترک یادگیری و آموزش های پیشرفته تر (ارتقای علمی)
- دور شدن از واقعیت و رویاپردازی درباره افراد دیگر، مکان ها، موقعیت ها، زمان ها، سبک های زندگی و…
- ناتوانی در لذت بردن از اوقات فراغت و وقت های آزاد
- افزایش نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر برای تسکین و مقابله با استرس خود
- ناتوانی در دور کردن ذهن خود از مشکلات مراجعین و بردن این مسائل به خانه
- تجربه احساس تروما از شنیدن داستان های مراجعان
فرسودگی شغلی روانشناسان و فرسودگی شغلی مشاوران می تواند توانایی فرد برای ارائه مشاوره مناسب به مراجعان را به شدت پایین بیاورد که باعث آسیب جدی به مراجعان می شود. حتی در موارد شدید، می تواند یک متخصص سلامت روان را تسلیم و از میدان به در کند.
علل و ریشه های فرسودگی شغلی روانشناسان
این حرفه، نیاز به سرمایه گذاری عاطفی زیادی دارد. پیشنهاد مهمی که اینجا مطرح می شود، این است که بین هویت انسانی و هویت خود به عنوان یک یاری رسان سلامت روان، تعادل برقرار کنیم. اگر در این حرفه، خود مراقبتی را فراموش کنیم، این تعادل را بهم زده ایم. حتی متخصصان کهنه کار و باتجربه هم با کوتاهی کردن در مراقبت از خود، می توانند فرسودگی را تجربه کنند. ناگفته نماند که ما باید کارهایی را انجام دهیم تا ذهن و بدن مان را به فضایی آرام و خنثی دعوت کنیم.
وجود دسته ای از افکار و باورها، باعث به وجود آمدن فرسودگی شغلی در دراز مدت خواهد شد؛ افکاری همچون «من باید بتوانم به همه مراجعانم کمک کنم و اگر پیشرفت سریعی در کار خود نبینم، پس من یک یاری گر ضعیف هستم». بدیهی است که این نوع تفکر، اگر سریعا به فرسودگی شغلی منتهی نشود، حداقل در دراز مدت یاری گر را دچار فرسودگی شغلی می کند. زیرا او را ترغیب می کند تا همه محدودیت های خود را زیر پا بگذارد و از همه توان خود برای یاری رساندن به مراجعان استفاده کند؛ که می توان گفت این کار، مصداق بارز عدم تعادل بین هویت انسانی و هویت یاری گری است.
پیشگیری از فرسودگی شغلی روانشناسان
اگر می خواهیم از دیگران مراقبت کنیم، ابتدا باید اطمینان حاصل کنیم که به درستی از خود مراقبت می کنیم. اگر نتوانیم به حالات عاطفی یا روانی خود فکر کنیم، چگونه می توانیم به دیگران کمک کنیم تا خودشان این کار را انجام دهند؟ به هرحال، این تفکر که «نه! من حالم خوبه و علی رغم احساسم، می تونم ادامه بدم»، واقعیت ما نیست؛ ما هم انسان هستیم، نه ماشین.
در اینجا چند نکته برای پیشگیری و مقابله با فرسودگی شغلی روانشناسان و فرسودگی شغلی مشاوران آورده شده است:
- درگیر کارهایی شوید که باعث ایجاد شادی و کاهش استرس شما می شود.
- در اوقاتی از روز تصمیم بگیرید که درگیر حرفه خود نباشید و درعوض بر اوقات فراغت خود تمرکز کنید.
- کاوش و جستجو کنید، سرگرمی جدیدی را شروع کنید، یا کارهایی که در گذشته از آن ها لذت می بردید را، دوباره تکرارشان کنید.
- در روز اوقاتی را به استراحت اختصاص دهید، حتی برای نیم ساعت. اگر حجم پرونده های مراجعان تان زیاد است، مدتی از پذیرش مراجع جدید خودداری کنید.
- یاد بگیرید به خودتان «نه» بگویید؛ اگر بیش از حد لاغر شده اید و احساس خستگی می کنید، از انجام مسئولیت های اضافی مرتبط با کارتان، خودداری کنید.
- اگر آمادگی کافی را ندارید، از نوشتن مقاله، فصل یا کتاب جدید، پذیرش کارآموز جدید و… خودداری کنید.
- از جلسات رواندرمانی استفاده کنید؛ گاهی اوقات وجود یک دیدگاه خارجی، کمک کننده است.
- مطالبی، غیر از مطالب مرتبط با کار یا رشته تحصیلی تان مطالعه کنید؛ برای سرگرمی و یادگیری بخوانید.
- بیشتر به رفاه شخصی خود فکر کنید.
نتیجه گیری
زمینه و هدف فرسودگی شغلی از عوامل اساسی در کاهش کارایی و ایجاد مشکلات جسمی و روانشناختی خصوصاً در حرفه های مرتبط با خدمات انسانی است. درگیری ذهنی درمانگران با مشکلات مراجعان، آنان را در معرض فرسودگی شغلی قرار می دهد که عوامل کاهش دهنده آن حائز اهمیت است. باید اشاره کرد که فرسودگی شغلی روانشناسان خود به خود از بین نرفته و بهتر نمی شود. شناسایی فرسودگی شغلی و پرداختن به آن، نیاز به فکر و تلاش آگاهانه دارد. اگر برخی از این نشانه ها را تجربه می کنید، این باید یک هشدار برای شما باشد که در مسیری خطرناک قرار دارید.
مدتی وقت بگذارید تا میزان استرس را در زندگی خود ارزیابی کرده و قبل از اینکه دیر شود روش هایی برای کاهش آن ها بیابید. فرسودگی شغلی مثل آنفولانزا نیست و بعد از چند هفته از بین نمی رود مگر اینکه تغییراتی در زندگی خود ایجاد کنید.