نقابی از پوچی: اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟

شخصیت، یعنی مجموعه ای از ویژگی ها، که به صورت منحصر به فرد جلوه گر شده و بر رفتارها، هیجانات، افکار و تعامل های ما تاثیر می گذارند. شخصیت ما قابل انعطاف است و ما از تجربه درس می گیریم. اما افرادی که دچار «اختلالات شخصیت» می شوند، معمولا از این ویژگی برخوردار نیستند، که این مورد به مشکلات قابل ملاحظه و عذاب روانی برای خودشان و دیگران منجر می شوند.

در این نوشتار درصدد آن هستیم که به گوشه ای از اختلالات شخصیت، یعنی «اختلال شخصیت خودشیفته» بپردازیم و به سوال «اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟» پاسخ دهیم.

دسته بندی اختلالات شخصیت

برای پاسخ به اختلال شخصیت خودشیفته چیست، ابتدا باید با دسته بندی کلی اختلالات شخصیت آشنا شد.

خوشه ای از اختلالات در DSM-IV، بر اساس شباهت علائم به سه گروه دسته‌بندی می‌شوند:

•  خوشه A : دسته اختلالات عجیب و غریب و غیرعادی؛ اختلال شخصیت پارانوئید، اسکیزوتایپیال، اسکیزوئید
• خوشه B : اختلال شخصیت ضد اجتماعی، شخصیت مرزی، شخصیت نمایشی و شخصیت خودشیفته
• خوشه C : اختلال شخصیت اجتنابی، شخصیت وابسته و شخصیت وسواسی-جبری

خوشه A شامل افراد با ویژگی های رفتاری عجیب و غریب و غیر عادی است که تمایل دارند در دنیای درونی خود زندگی کنند و تا آنجا که ممکن است از تماس با دیگران اجتناب می کنند. افراد دارای ویژگی های خوشه B، رفتار نمایشی، تکانشی و رفتارهای بیش از حد هیجانی نشان می دهند و به گونه ای عمل می کنند که منجر به شکل گیری روابط ناپایدار با دیگران یا حتی طرد شدنشان از گروه های اجتماعی خود می شود. کسانی که در خوشه C جای می گیرند، مضطرب هستند، ظاهراً از دیگران اجتناب می‌کنند، و زمانی که نمی‌توانند از حمایت دیگران برخوردار باشند، استرس شدیدی را تجربه می‌کنند.

افسانه یونانی نارسیس

برای پاسخ به اختلال شخصیت خودشیفته چیست، ابتدا باید با ریشه لغوی آن آشنا شد. اصطلاح «نارسیسیستیک» از شخصیتی در اساطیر یونانی به نام «نارسیس» گرفته شده است. بر اساس این افسانه، نارسیس مردی بسیار زیبا بود که قلب بسیاری از زنان را شکسته بود. اگرچه بسیاری از زنان، عشق خود را به او عرضه کردند، اما او به آنها علاقه ای نداشت. نارسیس متکبر، مغرور و گوشه گیر بود. خدایان برای تنبیه نارسیس به خاطر گستاخی اش، او را به زندگی بدون عشق محکوم کردند.

به این صورت که یک روز نارسیس انعکاس خود را در حوضچه ای از آب دید. نارسیس عاشق بازتاب خود شد. او که شیفته زیبایی خود شده بود، فکر کرد که بالاخره کسی را پیدا کرده است که شایسته عشق او باشد. بر اثر همین عشق ـ و از آنجا که امکان وصالی برای او وجود نداشت ـ نارسیس روز به روز ضعیف تر و نحیف تر شد تا آنکه سرانجام جان سپرد. این گونه بود که خدایان نارسیس را مجازات کردند تا به دنبال عشق باشد و هرگز آن را پیدا نکند.

پس از آشنایی با اصطلاح «نارسیسیستیک»، حال در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید به سراغ تعریف این اختلال برویم.

اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟

در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید بدانیم مانند اسطوره نارسیس، خودشیفته‌ها فقط خود را آنگونه که در چشمان دیگران منعکس می‌شوند، دوست دارند. آنها نیاز دارند که مورد تایید و احترام دیگران قرار بگیرند. افراد خودشیفته دائماً به دنبال تمجید و تقویت مثبت هستند و نسبت به دیگران احساس برتری می‌کنند؛ آنها نسبت به برداشت دیگران از خود حساس و به انتقاد با تحقیر، با خشم و شرم پاسخ می دهند.

در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید بدانیم که یک تصور غلط معمول، این است که خودشیفته ها به خودشان علاقه مند هستند. در واقع، افراد خودشیفته در زیر شخصیت به ظاهر قوی خود، بسیار آسیب پذیر می باشند. آنها قادر به رویارویی با احساس غم، ترس و تنهایی خود نیستند، بنابراین باید با نشان دادن شجاعت، قدرت، اعتماد به نفس و خودکفایی، این احساسات را پنهان کنند. آن‌ها می‌خواهند زره محافظ خود از جنس غرور را بپوشند تا آشکار نباشد که به عشق و ارتباط با افراد دیگر نیاز دارند.

آن ها به سمت افراد همدل و پرورش دهنده جذب می شوند؛ زیرا خودشان فاقد این ویژگی ها هستند. اما متأسفانه، آن ها نمی توانند قدر محبتی را که دریافت می کنند، بدانند؛ بنابراین، عزیزان خود را از خود بیگانه می کنند. آنها مانند اسطوره نارسیس به عشق نیاز دارند و دائماً در جستجوی آن هستند، اما وقتی به آن می رسند قادر به پذیرش این عشق نیستند.

علائم و ویژگی های اختلال

برای پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید علائم و ویژگی های آن را بدانیم. کریستینا هالت (Christina Holt)، روانشناس، دکترای ABPP، دانشیار روانشناسی فارغ التحصیل و مدیر آموزش بالینی در دانشگاه بی پت در کانکتیکات (University of Connecticut)، ادعا می کند که «خودشیفتگی» برچسبی است که به میزان قابل توجهی به افراد نسبت داده می شود، به خصوص زمانی که فردی مغرور به نظر می رسد یا از روی منافع شخصی خود عمل می کند. اما نباید اینطور فکر کرد که همه این افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته هستند.

9 ویژگی رایج برای افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic personality disorder  یا NPD)  عبارت اند از:

1. داشتن احساس شدید خود اهمیتی و استحقاق؛
2. نیاز به تحسین مداوم؛
3. احساس اینکه لیاقت همه چیز را دارند؛
4. اغراق در دستاوردها و استعدادهایشان؛
5. واکنش منفی به انتقاد دیگران از خود؛
6. مشغول شدن به فانتزی در مورد قدرت، موفقیت و زیبایی؛
7. بهره بردن و سواستفاده از دیگران؛
8. ناتوانی یا عدم تمایل به شناخت نیازها و احساسات دیگران(عدم همدلی)؛
9. رفتار متکبرانه و داشتن احساس برتری.

پرسشنامه اندازه گیری اختلال شخصیت خودشیفته (NPD)

در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید بدانیم که پرسشنامه اختلال شخصیت خودشیفته (NPI) که توسط رابرت راسکین و کالوین اس. هال ( Robert Ruskin & Calvin S. Hall) در سال 1979 ساخته شد، رایج ترین معیار مورد استفاده برای اندازه گیری این اختلال است. نمرات از 0 تا 40 متغیر است که میانگین آن در سنین پایین تا نوجوانان کاهش می یابد. افراد سالمی که تا حدودی امتیاز بالاتری دارند، ممکن است به‌ویژه در اولین برخورد، بسیار جذاب تلقی شوند، اما در نهایت این جذابیت، بیهوده تلقی خواهد شد.

رابطه افراد دارای اختلال خودشیفته

شاید این سوال در ذهن تان ایجاد شود که چرا خودشیفته‌ها در نگاه اول تاثیر خوب بر دیگران می‌گذارند؟خودشیفته ها چگونه با اطرافیان خود ارتباط برقرار می کنند؟

در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید بدانیم تحقیقات نشان می‌دهند که افراد ممکن است در ابتدا به سمت افراد خودشیفته گرایش پیدا کنند؛ زیرا به نظر می‌رسد از عزت نفس قوی‌ ای برخوردارند، ویژگی‌ای که مردم اغلب از آن استقبال می‌کنند.

جذب یک خودشیفته شدن بسیار آسان است. در نگاه اول، آنها می توانند بسیار جذاب، سرگرم کننده و با اعتماد به نفس باشند. این افراد وقتی اعتماد و عشق شما را به دست آوردند، ممکن است کم کم از زندگی تان محو شوند. به نظر می رسد که آنها قادر به حفظ یک رابطه واقعا نزدیک و صمیمی، در یک دوره طولانی نیستند.

در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید بدانیم که افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته، از شرکای عاطفی خود انتظار دارند که تمام نیازهای آنها را برآورده کنند. گاهی اوقات آنها انتظار دارند دیگران نیازهای آنها را بدانند، بدون اینکه بگویند چه می خواهند. اما تلاش برای راضی کردن یک خودشیفته کار سخت و طاقت فرسایی است.

از آنجایی که افراد خودشیفته علاقه ای به درک و به اشتراک گذاشتن احساسات دیگران ندارند، تمایل دارند احساسات دیگران را نادیده بگیرند. شریک زندگی آنها در نهایت در برابر این رفتارها، ممکن است احساس بی احترامی، آسیب دیدگی و تنهایی کنند.

در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید بدانیم تمایل یک خودشیفته برای برانگیختن تحسین و تمجید دیگران، به ویژه از طرف شرکای عشقی، اغلب آنها را جذاب و کاریزماتیک می کند (ویژگی هایی که می تواند به سرعت یک عشق را شعله ور کند). اما کمبود ذاتی آنها در همدلی، ممکن است آن ها را از درک دنیای درونی شریک زندگی و برقراری یک رابطه بلندمدت، باز دارد.

آیا خودشیفته ها می توانند عاشق شوند؟

در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید بدانیم برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته تقریباً غیرممکن است که واقعاً عاشق شوند و یک رابطه قابل اعتماد و برابر ایجاد کنند. چنین افرادی ممکن است به دنبال قوانین سختگیرانه در یک رابطه و تلاش برای جدا کردن شریک خود از دوستان و خانواده باشند. افراد خودشیفته ممکن است در مراحل اولیه قرار ملاقات، اشتیاق و جذابیت خود را بیش از حد نشان دهند؛ اما برای اکثر افراد خودشیفته، روابط، حکم یک معامله را دارد.  

علل اختلال

در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید بدانیم در حالی که علت دقیق اختلال شخصیت خودشیفته ناشناخته است، محققان برخی از عوامل را شناسایی کرده اند که ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند؛ از طرفی دیگر، برخی از تجربیات اولیه زندگی در کودکی، به اختلال شخصیت خودشیفته کمک می کند، از جمله:

• مورد سوء استفاده قرار گرفتن یا تجربه تروما؛
• تعریف و تمجید بیش از حد؛
• عدم وجود یک محیط سالم؛
• زیاده خواهی والدین؛
• فرزندپروری غیر قابل اعتماد.

تصور می شود که ژنتیک و زیست شناسی نیز نقش قابل توجهی در پیدایش این اختلال ایفا می کنند؛ اگرچه دلایل دقیق آن احتمالاً پیچیده و متنوع است.

سخن آخر

در آخر در پاسخ به سوال اختلال شخصیت خودشیفته چیست، باید گفت که علم روانشناسی به مانند یک اقیانوس پهناوری است که موج هایی از اختلالات و انواع موقعیت ها را در دل خود جای داده است. «اختلالات شخصیت» نیز از این قائده مستثنی نیستند. این طیف از اختلالات، نه تنها زندگی خود شخص را دچار فراز و نشیب های زیادی می کند، بلکه اطرافیان و نزدیکان شان را نیز آزار می دهد. اختلالات شخصیت، با انجام روان درمانی منظم توسط متخصصین این حوزه، قابل بهبودی است و روان درمانگر پس از بررسی ریشه و علل این مشکل، پروتکل درمانی مناسب را برای مراجع ارائه می‌دهد