انسان ها به واسطه زندگی در اجتماع، نیاز بسیاری به «ذهن خوانی» دارند! ما باید بتوانیم که با دیگران ارتباط بگیریم و لازمه این ارتباط این است که بتوانیم از تصمیمات، افکار، احساسات و باورهای دیگران آگاه باشیم. بدون آگاهی از این مقدمات، شناخت دیگران و ارتباط با آنها امکان پذیر نخواهد بود. اینک می خواهیم به این بپردازیم که ذهنی سازی چیست و به چه کار ما می آید؟

برای حل این مشکل، تکامل، توانایی ذهن خوانی یا ذهنی سازی را به ما داده است. اما این توانایی همانطور که می تواند به ما کمک کند تا دیگران را بشناسیم، گاهی با مشکلاتی مواجه شده و شناختی نادرست از دیگران به ما می دهد. این اتفاق باعث می شود که زندگی اجتماعی مان مختل شود.

چرا باید ذهن دیگران را بخوانیم؟

پیش از اینکه به این سوال بپردازیم که ذهنی سازی چیست، باید توجه داشت که برای انسان ها، برقراری ارتباط با دیگران بسیار حیاتی است. با اطمینان می توان گفت که عدم حضور دیگران در زندگی اجتماعی مان، منجر به آسیب های شدید و جبران ناپذیری می شود. با توجه به این، انسان ها باید توانایی ذهن خوانی داشته باشند تا بتوانند با یکدیگر ارتباط بگیرند و یکدیگر را بشناسند.

مغز ما طوری طراحی شده است که در مواجهه با دیگران، سعی در شناخت آنها دارد و البته این کار را به صورت خودکار انجام می دهد. هر زمانی که ما از فعالیت خاصی فارغ شویم، سریع آن قسمت از مغز که مسئول شناخت دیگران است، فعالیت خود را آغاز می کند. این عملکرد خودکار، نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد شناخت اجتماعی است.

در اینجا، منظور از شناخت اجتماعی، توانایی درک و تفسیر رفتار دیگران است. هنگامی که از خود می پرسیم ذهنی سازی چیست، باید پیش از آن نسبت به اجتماعی بودن مغز خود آگاهی یابیم. انسان‌ها بدون شناخت اجتماعی، در دنیایی انفرادی زندگی می‌کنند. به اصطلاح، کلید ورود به زندگی اجتماعی، شناخت اجتماعی است.

تا زمانی که افراد را نشناسیم، از علایق شان آگاه نشویم، رفتارهایشان را درک نکنیم یا از نیت اعمالشان خبر نداشته باشیم، هرگز نمی توانیم ارتباط موثری با آنها برقرار کنیم. ناتوانی در شناخت اجتماعی دیگران، مثل مسلط نبودن به یک زبان خاص است. حال در نظر بگیرید که افراد با همان زبان با شما صحبت کنند! آیا میتوانید آنها را بفهمید؟

فرایند ذهن خوانی که به صورت خودکار فعال می شود، ممکن است در برخی مواقع دچار اخلال شود. این اخلال نتیجه ای کاملا نادرست در رابطه با شناخت دیگران به ما می دهد. اخلال در شناخت دیگران، ارتباط اجتماعی ما را مختل کرده و به این علت که ارتباطات اجتماعی کاملا به یکدیگر پیوسته هستند، اخلال در یک مرحله، مراحل دیگر را نیز با مشکل مواجه خواهد ساخت.

فیزیولوژی ذهن خوانی

در پاسخ به ذهنی سازی چیست، بهتر است نگاهی به مغز نیز داشته باشیم. با نگاهی به مغز، در می یابیم که شبکه پیش فرض یا سیستم ذهنی سازی (Default Network)، مسئول شناخت اجتماعی است. این منطقه مغزی، هنگامی که ما فارغ از فعالیت و عملکرد هستیم، فعالیت زیادی را از خودنشان می دهد. این اتفاق نشان می دهد که مغز ما هر زمان که فارغ از فعالیتی می شود، ترجیح می دهد به دیگران فکر کند.

مسئولیت سیستم ذهنی سازی چیست؟ همانطور که پیش از این اشاره شد، شناخت اجتماعی را به منزله درک و فهم دیگران در نظر گرفتیم. این مورد در اینجا نیز صدق میکند. سیستم ذهنی سازی، صرفا به این جنبه از شناخت اجتماعی نمی پردازد و فعالیت های دیگری نیز بر عهده دارد؛ اما در این بخش، به عملکرد ادراکی آن در شناخت اجتماعی می پردازیم.

ترجیح مغز به بازگشت به حالت پیش فرض در شرایط نبود کار و فعالیت، با هدف آماده سازی ما برای تفکر اجتماعی کارآمدتر صورت می گیرد. ما برای برقراری ارتباط با دیگران نیاز داریم که از نظر ذهنی آمادگی و نظم فکری داشته باشیم. در صورتی که مستقیما از کار و فعالیت به سمت تفکر اجتماعی حرکت کنیم، ممکن است عملکرد خوبی نداشته و بازخورد مناسبی از اجتماع دریافت نکنیم. پس مغز ما طوری طراحی شده که زود تر از موعد، خود را برای ارتباط با دیگران آماده کند.

تفکر اجتماعی و غیر اجتماعی

اشاره شد که برای برقراری ارتباط با دیگران، مغز باید خود را آماده کند. پس در این شرایط، مغز ما باید طوری طراحی شده باشد که برای تفکر اجتماعی و غیر اجتماعی، از سیستم های مختلفی استفاده کند. البته که تکامل برای حل این مشکل، سیستم تفکر اجتماعی و غیر اجتماعی مجزایی را برای ما طراحی کرده است.

در تفکر اجتماعی، از آنجا که نیاز به ذهنی سازی داریم، مغز اطلاعات مختلف را در ارتباط با یکدیگر قرار داده و به شناخت از طرف مقابلمان می رسد. در این شرایط که تفکر اجتماعی در حال وقوع است، نواحی زیر که سیستم ذهنی سازی را تشکیل می دهند، شروع به فعالیت می کنند:

1. قشر پیش پیشانی میانی‌ـ‌پشتی
2. تقاطع گیجگاهی‌ـ‌آهیانه ای
3. سینگولیت خلفی
4. قطب های گیجگاهی

در هر زمان که بخواهیم در رابطه با دیگران فکر کنیم یا حتی بخواهیم به جای آنها فکر کنیم، سیستم ذهنی سازی در مغز ما فعالیت خود را آغاز خواهد کرد.

کارکرد های ذهنی سازی چیست؟

حال زمان آن رسیده تا بررسی کنیم که تاثیر سیستم ذهنی سازی چیست و چه اثری بر زندگی مان دارد؟ ارتباط اجتماعی نیازمند شناخت و پیش زمینه ای از دیگران است که این شناخت قبلی، به ما کمک می کند تا بتوانیم دیگران را درک کنیم. اگر ما پیش زمینه ای از دیگران نداشته باشیم، کاملا در ارتباطات اجتماعی مان قفل می شویم.

قفل شدن در ارتباطات اجتماعی، به این معناست که ما هنگام ارتباط با دیگران، متناسب با بازخوردی که از آنها می گیریم، به آنها واکنش هایی متناسب با رفتارشان نشان می دهیم. اگر شناخت درستی از رفتار دیگران داشته باشیم، این فرایند به خوبی صورت خواهد گرفت؛ اما اگر نتوانیم نیت افراد را درک کنیم، در ارتباطات اجتماعی مان گرفتار خواهیم شد و نه راهی برای پیش رفتن خواهیم داشت و نه راهی برای عقب نشینی!

اما سیستم ذهنی سازی این مشکلات را برای ما حل می کند. این سیستم طوری فعالیت می کند که ما قبل از مواجهات اجتماعی مان، پیش زمینه ای از دیگران در ذهن خود شکل دهیم. این ذهن خوانی به ما کمک می کند که حین ارتباط با دیگران، رفتار اجتماعی متناسب با شخصیت آنها را داشته باشیم.

اگر در رفتارهای اجتماعی مان تفکر کنیم، در می یابیم که رفتار ما با همه افراد به شیوه یکسانی صورت نمی گیرد. گاهی دوستانه و خودمانی رفتار می کنیم و گاهی رسمی و مجلسی! این تفاوت رفتار، ناشی از پیش زمینه ذهنی ای است که ما از افراد و موقعیت های مختلف داریم.

مثالی برای کارکرد ذهنی سازی

برای درک بهتر سوال ذهنی سازی چیست، به این مثال توجه کنید: یک میهمانی دوستانه را در نظر بگیرید. در این شرایط، نسبتا با تمامی افراد آشنا هستیم و آنها را دوست و رفیق خود می دانیم. قطعا در این شرایط، سبک رفتار و برخورد ما بسیار متفاوت با شرایطی است که با یک غریبه مواجه می شویم. حتی ممکن است در این میهمانی کارهایی انجام دهیم که هرگز در مواجهه با یک فرد غریبه آن اقدامات را انجام ندهیم.

تفاوت رفتار و برخورد ما در شرایط مواجهه با یک دوست یا یک غریبه را سیستم ذهنی سازی ما رقم می زند. اینکه با دوستانمان، به اصطلاح خودمانی هستیم و با غریبه ها سنگین و با وقار، ناشی از پیش زمینه ای است که سیستم ذهنی سازی آن را در اختیارمان قرار داده است.

تفکر به جای دیگران

اگر در مفهوم ذهن خوانی و ذهنی سازی دقت کنیم، متوجه خواهیم شد که در ارتباطات اجتماعی مان، مغز ما تلاش می کند که رفتار و برخورد ما را از منظر دیگران پیش بینی کند، یعنی اینکه مغز ما تلاش می کند به جای دیگران تفکر کند و از منظر افراد مختلف به ما نگاه کند. اگر رفتار اجتماعی مان توسط مغزمان که از منظر دیگران به ما نگاه می کند، تایید شود، آن رفتار اجتماعی فراخوانی خواهد شد. در غیر این صورت، آن رفتار را فراخوانی نخواهیم کرد.

تفکر به جای دیگران متناسب با اصول خاصی صورت می گیرد. اگر تعادل قوانین و اصول تفکر برهم بریزد، ممکن است تفکر نادرستی را نسبت به خود از منظر دیگران شکل دهیم. در این شرایط است که ذهنی سازی، نه تنها به ما کمک نخواهد کرد، بلکه ارتباطات اجتماعی ما نیز مختل خواهند شد؛ اما چگونه؟

دیدگاه نادرست نسبت به خود

در بررسی سوال ذهنی سازی چیست، بهتر است به جنبه های مخرب آن نیز بپردازیم. برای اینکه بتوانیم از منظر دیگران به خود نگاه کنیم، باید دیدگاه درستی در رابطه با خودمان داشته باشیم. اگر دیدگاه ما نسبت به خودمان تحریف شده باشد، ممکن است که نتیجه گیری نادرستی در رابطه با خود داشته باشیم.

مثلا افرادی که اعتماد به نفس کمی دارند، خود را در نگاه دیگران یک فرد ناکارآمد خواهند دید. همین امر باعث می شود که فرد ارزشی برای اقدامات خود در برابر دیگران در نظر نگیرد و هر آنچه که انجام می دهد را با دیده انتقاد بسیار سختگیرانه بنگرد. اگر کسی چنین دیدگاهی نسبت به خود داشته باشد، قطعا رضایت اجتماعی کمی خواهد داشت؛ زیرا این فرد خود را دائما به دیده انتقاد و کمبود می بیند.

با این وجود می توان نتیجه گرفت که برای ذهنی سازی و درک وال ذهنی سازی چیست، در ابتدا باید دیدگاه درستی نسبت به خودمان داشته باشیم. اگر با دیدگاه نادرست و تحریف شده دست به ذهنی سازی بزنیم، اولین آسیب ناشی از آن به خودمان باز می گردد.

دیدگاه نادرست نسبت به دیگران

اگر در فرایند ذهنی سازی، نتیجه گیری عجولانه و غیر منطقی نسبت به رفتار و عملکرد دیگران داشته باشیم، منظور آنها را کاملا متفاوت از آنچه که هست درک خواهیم کرد. در این شرایط ممکن است رفتار عادی یک نفر را با سوء برداشت، به صورت یک رفتار مغرضانه برداشت کنیم.

از این امر می توان نتیجه گرفت که برای ذهنی سازی نسبت به دیگران نیز، باید توسط مولفه های درست و صحیحی «آماده سازی» شده باشیم. اگر دیدگاه اولیه نادرستی نسبت به فردی داشته باشیم، تمام رفتارهای آن فرد را به صورت وارونه برداشت خواهیم کرد. به این صورت، زندگی اجتماعی مان با اخلال شدیدی مواجه خواهد شد؛ چراکه ما دائما نتیجه گیری نادرستی نسبت به رفتار دیگران داشته ایم.

نتیجه گیری

ذهن خوانی و ذهنی سازی چیست؟ هرچه که هستند، برای بقای انسان بسیار ضروری اند. افراد برای ادامه زندگی خود قطعا به اجتماع و دیگران نیاز دارد و راه ارتباط با دیگران، ذهنی سازی است. اگر این فرایند در مواجهه با دیگران به صورت صحیح صورت بگیرد، به ما کمک خواهد کرد تا در کنار دیگران زندگی کنیم و از حضورشان بهره ببریم، اما اگر همین فرایند با اختلال و مشکل مواجه شود، از ما انسانی منزوی خواهد ساخت، دقیقا بر خلاف آنچه که برای آن طراحی شده ایم!