دختر یا پسر؛ دیگر در عصر مدرن امروز، تفاوت چندانی نمی کند. تصویر بدنی اگر منفی باشد، می تواند زمینه ی جدال با تن را، چه در خانم ها و چه در آقایان، فراهم کند. ما در روانشناسی، این جدال بدنی را به نام های «اختلال خود زشت انگاری» یا «اختلال بد شکلی بدن» می شناسیم. در این نوشتار به صورت مختصر، به بررسی اینکه اختلال خود زشت انگاری چیست؟ ، نشانگان آن، روش های درمانی آن و دلایل بروز آن می پردازم.
بخش های نوشتار
اختلال خود زشت انگاری چیست؟
در پاسخ به سوال «اختلال خود زشت انگاری چیست؟» ، می توان به تعریف انجمن روانپزشکی آمریکا اشاره کرد. این اختلال، اشاره به اشتغال ذهنی به یک نقص خیالی یا جزئی در ظاهر فرد دارد. اگرچه این نا بهنجاری جسمی ممکن است به شکل جزئی وجود داشته باشد، اما نگرانی فرد نسبت به آن، به طور آشکار، افراطی می باشد و فرد در بسیاری از موارد تمایل به پنهان کردن آن عضو یا تغییر آن دارد. بر اساس DSM-5، این اختلال در طبقه اختلالات وسواس جبری قرار می گیرد؛ چرا که نگرانی در رابطه با نقص جزئی به گونه ای وسواس گونه است.
نام دیگر اختلال خود زشت انگاری چیست؟
اختلال بد شکلی بدن، اختلال بدریختی بدن، اختلال بدریخت انگاری بدن، اختلال خود زشت انگاری بدن و اختلال بدشکل پنداری بدن، از دیگر نام های متداولی هستند که به این اختلال نسبت داده شده است.
سیر تاریخی اختلال خود زشت انگاری:
نام این اختلال اولین بار در سال ۱۸۸۶، برای توصیف علائم اختلال بد شکلی بدن، توسط مورسلی، روانپزشک ایتالیایی، استفاده شده است. این اصطلاح یک لغت یونانی است که به معنی زشتی بدن می باشد و اولین بار، در تاریخ هرودوت به کار رفته است.
تشخیص اختلال خود زشت انگاری یا بدریخت انگاری بدنی:
راه تشخیص اختلال خود زشت انگاری چیست؟ یک نکته مهم در رابطه با تشخیص چنین اختلالی، این است که شدت تفکر درباره نقص جسمانی باید به قدری شدید باشد، که باعث ایجاد نابسامانی در عملکر اجتماعی، شغلی، یا دیگر زمینه های زندگی شود. اکثریت افراد می توانند بخشی از ظاهر خود را دوست نداشته باشند؛ ولی در افراد مبتلال به اختلال بد ریخت انگاری بدنی یا بد شکلی بدن، این نقص جزئی، به گونه ای اغراق آمیز ادراک می شود. در ادامه به بررسی دقیق تر هیجانات و رفتار های مرتبط با این اختلال می پردازم.
هیجانات در فردی که اختلال خود زشت انگاری را تجربه میکند:
پس از پاسخ به سوال «اختلال خود زشت انگاری چیست؟» به هیجاناتی که افراد مبتلا به این اختلال تجربه می کنند، بپردازیم. احساس شرم درونی یا تنفر نسبت به خود؛ خصوصا زمانی که بدن خود را با بدن دیگران مقایسه کرده و آن را در رده های پایین تر از افراد دیگر قرار می دهند. شرم بیرونی یا اضطراب اجتماعی، بر اساس قضاوت درباره احتمال اینکه دیگران قرار است او را زیر ذره بین گرفته، تحقیر کرده یا طرد کنند.
تجربه افسردگی و احساس ناامیدی در نتیجه عدم موفقیت فرد در رسیدن به استاندارد های زیبایی شناسی اش، احساس خشم و ناکامی از خود به دلیل خراب کردن ظاهرش (برای مثال در عمل جراحی یا لایه برداری صورت)، عدم کسب رضایت از عمل جراحی زیبایی، بروز احساس حسادت و شرم به خاطر خراب کردن ظاهرشان یا در پی عمل جراحی زیبایی بودن. در نتیجه با وجود حس ناامیدی و شرم، عجیب نیست که میزان بالای علائم افسردگی و خطر خودکشی وجود داشته باشد.
بروز رفتاری این اختلال:
ویژگی رفتاری فرد مبتلا به اختلال خود زشت انگاری چیست؟ زندگی در انزوای اجتماعی و داشتن کمبود در ارتباطات. در بسیاری از موارد، افراد از افکار و احساسات آزارنده مرتبط با تصویر منفی که از بدن خود دارند، اجتناب می کنند و این رفتار های اجتنابی، شامل بازداری و سرکوب مستقیم احساسات(مثل استفاده از مواد) و یا بازداری فکری می باشد. زمانی که افراد برای فرار از این احساسات و افکار، از موقعیت های بر انگیزاننده آن ها اجتناب یا فرار می کنند، این رفتار تقویت شده و باعث ادامه ی پریشانی و اشتغال ذهنی می شود.
به بیان بهتر، فرد برای فرار از احساس نفرت یا شرمی که نسبت به بدن خود دارد، از ایستادن مقابل آیینه اجتناب می کند یا اجازه نمی دهد کسی از او عکسی بیاندازد چرا که اگر آن عکس در دست فردی دیگر باشد، در ذهن این افراد، گویی نقص های ظاهری آن ها ثبت شده و این نقص، برای دیگران پررنگ است.
همچنین در این حالت، فرد برای تعیین موقعیت اجتماعی خود نسبت به دیگران ، مدام ظاهر خود را با ظاهر دیگران مقایسه می کند. اگر فرد در مجاورت یا نزدیکی کسی باشد که از نظر ظاهری او را بسیار جذاب می داند، فرد به شکل تدافعی تغییر موضع می دهد؛ یعنی، ممکن است از آن موقعیت فرار کند، پنهان شود و یا از تلاقی نگاه با وی اجتناب کند.
در بسیاری از موارد، این گونه افراد، در حال وارسی ظاهر خود به شکلی افراطی هستند و به دنبال تایید گرفتن از دیگران، در رابطه با ظاهر خود هستند.
همه گیر شناسی یا شیوع اختلال خود زشت انگاری :
پس از پاسخ دادن به سوال «اختلال خود زشت انگاری چیست؟» به همه گیر شناسی این اختلال بپردازیم. این اختلال شاید به خوبی دیگر اختلالات، مورد مطالعه قرار نگرفته است؛ چرا که بیشتر این بیماران به جای مراجعه به درمانگر جهت بهبود این تصویر بدنی(در اینجا می توانید در رابطه با مفهوم تصویر بدنی بخوانید)، در مطب های جراحی پلاستیک یا پوست حضور دارند. پژوهش ها نشان داده است که سن شیوع این اختلال، ۱۵ سالگی است. زنان حدودا بیشتر از مردان به آن مبتلا می شوند و اکثرا مجرد هستند.
به نظر می رسد که اختلال بد شکلی بدن، در مطب ها، نسبتا رایج باشند. شیوع ۹-۱۵ در صد در مطب های پوست، ۹.۵ درصد در مطب های زیبایی دندان، ۸ درصد در مطب های ارتودنسی، در مطب های جراحی زیبایی ایلات متحده و چند کشور دیگر، معلوم شده است که ۷-۸ درصد بیماران مبتلا به اختلال بدشکلی بدن هستند. همچنین در میان آمار جراحی زیبایی بین المللی، شیوع گزارش شده این اختلال، بین ۳-۱۶ درصد است.
بروز این اختلال، اغلب، از دوران بلوغ است. زنان و دختران، جزو گروه های آسیب پذیر جامعه هستند. وضعیت فیزیولوژیکی آن ها به خصوص در دوران بلوغ، بارداری، یائسگی و شیردهی باعث تاثیر در عزت نفس و تصویر بدنی آنها می شود. اختلال خود زشت انگاری، اوایل نوجوانی و جوانی آغاز می شود و باعث دغدغه در نقص خیالی یا جزئی در ظاهر می شود. هر منطقه ای از بدن می تواند محل تمرکز فرد جهت یافتن نقص باشد، ولی بیشتر این تمرکز مربوط به صورت( بینی و جای زخم جوش)، و یا مربوط به ترس از طاس شدن یا موی زیاد در بدن باشد.
اختلال های همراه با اختلال خود زشت انگاری:
اختلال همبود با اختلال خود زشت انگاری چیست؟
اختلال افسردگی اساسی: این اختلال، معمول ترین اختلال روانی است که با اختلال خود زشت انگاری همبودی(همزمان با آن رخ می دهد) دارد. سه چهارم افرادی که مبتلا به اختلال خود زشت انگاری هستند، از افسردگی رنج می برند. حدود یک سوم افراد مبتلا به اختلال خود زشت انگاری، دارای اختلال وسواس فکری-عملی هستند.
اضطراب اجتماعی: بیشتر از یک سوم افرادی که مبتلا به اختلال خود زشت انگاری هستند، اضطراب اجتماعی دارند. اضطراب اجتماعی یک ویژگی برجسته در اختلال خود زشت انگاری است. اضطراب اجتماعی یک ترس افراطی از موقعیت های اجتماعی یا عملکردی است که ناشی از ترس از تحقیر شدن و یا شرمندگی می باشد. بر اساس این، می توان گفت که بهبودی در اضطراب اجتماعی، باعث بهبودی در اختلال خود زشت انگاری می شود.
علت بروز اختلال خود زشت انگاری چیست؟
قبل از پرداختن به این سوال که «علت بروز اختلال خود زشت انگاری چیست؟»، بهتر است گریزی بزنم به ارتباط آن با مفهوم تصویر بدنی. تصویر بدنی معیوب، اصلی ترین ویژگی اختلال خود زشت انگاری است؛ یعنی، می توان گفت، کسانی که اختلال خود زشت انگاری دارند، احتمال زیاد تصویر بدنی آنها نیز منفی و معیوب است. همچنین پژوهش ها نشان داده اند، تصویر بدنی، علاوه بر نقش در بروز اختلال خود زشت انگاری، در بروز اختلالات تغذیه ای نیز نقش داشته است.
حال با توجه به این نکته، می توان گفت دلایلی که باعث شکل گیری تصویر بدنی منفی در افراد می شود، در بروز اختلال خود زشت انگاری نیز نقش دارند. اگر بخواهم به اختصار این دلایل را مطرح کنم، به ۳ دسته کلی از دلایل بروز این اختلال اشاره می کنم که عبارت اند از:
۱) عوامل خطرزای فرهنگی اجتماعی که خود شامل: تاکید یک فرهنگ بر زیبایی ظاهری، وجود این مشکلات در آن فرهنگ؛ مثل، افرادی که با بدن خود مشکل دارند و تاثیرات رسانه.
۲) عوامل خطرزای روانشناختی که خود شامل: تمرکز زیاد بر زیبایی گرایی، خصوصیات شخصیتی و ارزش های فردی و حادثه های زندگی مثل طرد شدن
۳) عوامل خطرزای ژنتیکی/زیستی: مثل، ژنتیک و تاثیر انتقال دهنده های عصبی.
(برای مطالعه بیشتر و دقیق تر در رابطه با چگونگی تاثیر این عوامل در بروز این اختلال و ایجاد مشکل در تصویر بدنی فرد، روی این بخش ، کلیک کنید).
روش درمان اختلال خود زشت انگاری چیست؟
به طور کلی اگر بخواهیم به درمان های روانشناختی کوتاه مدت اشاره کنیم، پژوهش ها نشان داده اند که درمان های شناختی-رفتاری، درمان های شناختی و درمان های رفتاری در بهبود این اختلال بسیار موثر بوده اند. به بیان دقیق تر، در این درمان ها، درمانگر به بهبود طرز فکر فرد در رابطه با بدن خود و همچنین رفتار هایی از فرد، کمک میکند که در اثر تقویت، باعث تشدید و دوام این اختلال در فرد شده اند.
همچنین درمان های پزشکی؛ مثل مصرف دارو های مهارکننده بازجذب سروتونین، برای درمان این اختلالات، مفید و موثر بوده اند.
مرور و جمع بندی:
شیوع نارضایتی از بدن، یک نگرانی عمده محسوب می شود؛ چرا که با اختلالات و نقص های روانی، مانند کاهش عزت نفس، افسردگی، اضطراب اجتماعی، اختلالات خوردن، اختلالات جنسی و اختلالات خود زشت انگاری یا همان بد شکلی بدن، در ارتباط است. از جمله نشانگان و ویژگی های اختلال خود زشت انگاری، وارسی افراطی خود در آینه، آرایش افراطی، دستکاری پوست و دیگر رفتارها است که در افراد مبتلا به اختلال خود زشت انگاری، دیده می شود.
اما بعضی از خصیصه های اضافی وجود دارند که تعداد زیادی از مبتلایان آنها را دارا می باشند؛ نظیر اطمینان جویی و دیگر رفتار هایی که می توانند نشانه هایی را فراهم سازند تا مشخص کنند یک شخص مبتلا به این اختلال است یا نه. اگر نشانگان این اختلال را در خودتان احساس می کنید، پیشنهاد می کنم که حتما از یک درمانگر کمک بگیرید تا از جدال، به صلح با بدن خود برسید.
